mei tot 15 juli en 15 augustus tot 1 oktober zijn wij dag en nacht aan het werk om vleermuizenonderzoek te doen. Om dit onderzoek goed uit te kunnen voeren zijn wij voorzien van apparatuur om vleermuizen te kunnen waarnemen en horen. Deze apparatuur is, zoals bij alles wat te koop is, in alle prijzen en kwaliteit te krijgen. Wij maken gebruik van drie verschillende soorten batdetectors; namelijk de Petterson D100, Petterson D240x en Batlogger M.
Met alle genoemde detectors is het mogelijk om opnames te maken. De Batlogger M maakt automatisch opnamen en schrijft deze naar een geheugenkaart. Bij de D100 en D240Xis het maken van opnames onhandig omdat je met twee apparaten moet lopen die met kabels verbonden zijn. Zonder opnames is het met deze handdetectors meestal ook mogelijk om een beeld te krijgen van de aanwezige vleermuissoorten, is vaak de gedachte. Maar klopt dit wel?
Om hier eens dieper in te duiken hebben we een avond met een D240X en een Batlogger op een locatie gestaan om te kijken of er verschil zit tussen de waargenomen soorten. De locatie was een meer in een bosrijke omgeving nabij het achterhoekse Vorden. Een mooie plek waar de verwachting is dat er meerdere soorten waargenomen kunnen worden. Denk hierbij aan algemene soorten zoals gewone dwergvleermuis (pipistrellus pipistrellus), laatvlieger (Eptesicus serotina) en rosse vleermuis (Nyctalus noctula) maar ook soorten uit de myotengroep en gewone grootoor (Plectotus auritus). Op deze plek is rond zonsondergang gestart (22:00) en hier is twee uur lang gepost.
Petterson D240X
De D240x (figuur 1) is een van de soorten batdetector waar gebruik van is gemaakt. Deze heeft een korte opnamefunctie die in het veld gebruikt kan worden om geluiden terug te luisteren.Erg bruikbaar om soorten te determineren en om geluiden terug te luisteren die een bepaalde functie hebben. Denk hierbij aan een baltsroep of een sociaal geluid. Bijgaand filmpje is een voorbeeld van zo’n opname, dit is een sociaal geluid van een rosse vleermuis. (https://silvavir.stackstorage.com/s/T5vxspTsWrbWelCb)
Figuur 1. Petterson D240x
De soorten die met de Petterson die avond waargenomen zijn:
Gewone dwergvleermuis – Deze soort was de hele avond in rijke getalen aanwezig. Hierbij waren er enkelingen die alleen vlogen en werd er veel in duo’s gevlogen. Er waren hierdoor sociale geluiden te horen naast de sonar die ze met foerageren gebruiken.
Laatvlieger – Er is op de betreffende avond één keer een laatvlieger overgevlogen die met de Petterson is vastgelegd.
Rosse vleermuis – Naar mate de avond vorderde kwam er steeds vaker een rosse vleermuis overvliegen. Deze bleef weer enkele minuten weg en kwam weer overvliegen. Rond 23:00 kwamen er meerdere (3-5) rosse vleermuizen om op grote hoogte boven het meer te foerageren.
Batlogger M
Op figuur 2 is de Batlogger M te zien. Dit apparaat heeft ten opzichte van de Petterson D240x een groot voordeel en nadeel. Het voordeel is dat deze op een eenvoudige manier geluidsopnames maakt en kan opslaan. Bij deze opname zit ook de locatie, dat maakt de Batlogger erg bruikbaar om transecten mee te lopen. Hierdoor kun je grote onderzoeksgebieden aflopen/fietsen en de data op een ander moment analyseren. Het nadeel is dat het terugluisteren op locatie niet mogelijk is en dat er veel ruis (bijgeluiden) opgepikt worden.
Dit analyseren kan met verschillende programma’s. Wij maken gebruik van BatExplorer, een programma dat kosteloos gedownload kan worden.
Figuur 2. Batlogger M
De soorten die met de Batlogger M na analyse zijn vastgelegd:
Gewone dwergvleermuis – Deze soort was met de petterson D240X ook vastgelegd en wordt dus na analyse van de gegevens uit de Batlogger M bevestigd. Dit was de meest voorkomende vleermuis die avond.
Laatvlieger – De overvliegende laatvlieger heeft zich ook op de Batlogger M 1 keer laten zien.
Rosse vleermuis – Ook de rosse vleermuizen zijn door de Batlogger gehoord, de geluiden zijn goed hoorbaar in het programma. Met de Petterson D240X bleek dit lastiger is omdat ze op grotere afstand vlogen dan bovengenoemde soorten.
Gewone grootoorvleermuis – De eerste soort die niet met de Petterson D240X is waargenomen maar wel op de Batlogger M opnames te zien was. Dit komt mede doordat deze soort net iets anders leeft dan andere vleermuissoorten, lees hier meer over de soort. Het is lastig om deze soort met de petterson waar te nemen omdat de geluidjes minder volume hebben hij minder hij minder geluiden produceert.
Ruige dwergvleermuis – Een soort die veel lijkt op de gewone dwergvleermuis en hierdoor gauw daarvoor wordt aangezien . Het verschil van het geluid tussen beide soorten is minimaal en bij vleermuisonderzoek richten wij ons bij determinatie met name op het najaar. De baltsroep van de ruige dwergvleermuis kenmerkt zich en is hierdoor gemakkelijk te onderscheiden van gewone dwergvleermuis.
Conclusie
In het geval van dit experiment blijkt dat er op een korte avond tijdens een vleermuisonderzoek op een kansrijke plek met handdetector twee soorten gemist zijn ten opzichte van de resultaten uit de Batlogger M. Om een goed beeld te krijgen van de plaatselijke vleermuispopulatie is het van groot belang om deze soorten wel aan te kunnen tonen. Naar verwachting worden deze soorten op grote schaal gemist omdat de meeste vleermuisonderzoekers werken met handdetectors zoals de D240X. Als ze worden gemist wordt er ook geen inschatting gemaakt van de impact op de soort. Neem bijvoorbeeld de gewone grootoorvleermuis die zich overdag graag schuilhoudt in oude schuren en bebouwing. Deze soort is met een handdetector zoals de Petterson D240Xmoeilijk waar te nemen en als de bebouwing niet toegankelijk is zou dit kunnen leiden tot achteruitgang van een lokale populatie vleermuizen. Het advies luidt dan ook: schat goed in welke soorten en potentieel aanwezig kunnen zijn en pas daar de inzet van je materiaal op aan!